Zaburzenia słuchu fonemowego

Słuch fonemowy w znacznym stopniu warunkuje osiągnięcie prawidłowego rozwoju mowy oraz umiejętności pisania i czytania.

Zaburzenia słuchu fonemowego w zależności od stopnia nasilenia:

• utrudniają lub uniemożliwiają odbiór mowy

• zaburzają prawidłowy rozwój wymowy dziecka lub wywołują zaburzenie mowy już ukształtowanej

• utrudniają nabycie umiejętności pisania lub zaburzają tę umiejętność już przyswojoną.

Niedokształcenie lub zaburzenie słuchu fonemowego małego stopnia występuje u dzieci szkolnych i przedszkolnych o normalnym rozwoju inteligencji.

Deficyt małego stopnia objawia się najczęściej trudnościami w rozróżnianiu głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych 

głoski dźwięczne: b d w z ź ż g dz dź dż

głoski bezdźwięczne: p t f s ś sz k c ć cz

Alalia percepcyjna - jest wynikiem całkowitego braku rozwoju słuchu fonemowego. Występuje rzadko, bywa rozpoznawana mylnie z powodu braku reakcji dziecka na kierowane do niego pytania i wypowiedzi. Dziecko utrzymuje kontakt z otoczeniem za pomocą gestów i mimiki. Zdarza się, że dziecko powtórzy automatycznie posłyszany wyraz, nie rozumiejąc jego sensu. Rozumienie w alalii percepcyjnej jest bardzo ograniczone. Możliwość posługiwania się mową przewyższa możliwość rozumienia. W pewnym stopniu rozumienie zależne jest od stopnia zainteresowania i zaangażowania emocjonalnego dziecka tematem czy sytuacją. Odpowiedzi bywają bezsensowne lub w ogóle nie występują. Dziecko niekiedy powtarza mechanicznie pytanie czy polecenie. Rozumienie ułatwia powtórzenie wypowiedzi oraz powolne mówienie - proste, krótkie zdania. Mówienie w alalii percepcyjnej: gesty, miny używane są często, niekiedy także odpowiedzi słowne; rysunek jest pewnym sposobem wypowiadania się - bywa ze skąpym komentarzem słownym. Słownictwo - względnie bogate, przeważają w nim rzeczowniki i czasowniki. Dziecko mówi dość dużo, ale jego wypowiedzi są niezrozumiałe, nie stanowią sensownej całości. Powtarza wyrazy dość dobrze (robi to mechanicznie, bez zrozumienia). Głoski wymawia prawidłowo, ale wyrazy zniekształca, w różny sposób wypowiada ten sam wyraz. Nie poprawia się, nie szuka prawidłowego brzmienia, używa krótkich zdań lub równoważników zdań. 

Afazja akustyczna - jest to zaburzenie mowy spowodowane częściową lub całkowitą utratą słuchu fonematycznego. Zaburzona jest analiza i synteza bodźców słuchowych. Brak rozróżnia głosek i rozumienia mowy, powtarzania, czytania oraz pisania. Chociaż mowa jest zachowana wyrazy są używane w odmiennym znaczeniu.

Zaburzenia wzorców kinestetyczno-ruchowych - wzorce kinestetyczno-ruchowe wytwarzają się pod kontrolą słuchu fonemowego. Brak wzorców kinestetyczno-ruchowych lub brak ich stabilizacji powoduje zastępowanie w mowie pewnych głosek innymi lub mylenie ich (dyskalkulia akustyczna). W pisaniu pojawiają się również trudności podczas zapisu wyrazów zawierających mylone głoski. 

Aleksander Łuria(1902-1977) wykazał, iż słuch fonemowy ulega zaburzeniom w przypadku uszkodzenia górnych części lewej okolicy skroniowej - u osób praworęcznych. W takim przypadku nie ulega uszkodzeniu słuch muzyczny.

Zaburzenia słuchu fonemowego mogą mieć podłoże neurologiczne, wykazał to Wernicke(1848-1905) u pacjenta z uszkodzeniem tylnej części zakrętu skroniowego lewej półkuli. 

Zaburzeniom słuchu fonemowego nie towarzyszą zaburzenia słuchu fizjologicznego, ale żeby postawić diagnozę należy w pierwszej kolejności wykluczyć niedosłuch.